Her yerimiz zehirle cevrili. Yediklerimiz konusunda cogumuz hassasiz ama giydiklerimiz hakkinda ne biliyoruz? Bazi markalara guveniyoruz, onlar ne yaparsa dogru yapar diyoruz, bazilarini ise ucuz fiyati yuzunden tercih ediyoruz. Herseyin bir bedeli var, ucuz etin yahnisi gercekten de tatsiz. Ancak pahali olanlarin da garantisi var mi?  En buyuk organiminizi, derimizi kapliyoruz bu giysilerle. Peki kumaslar derimizden vucudumuza neler salgiliyor diye hic dusunuyor muyuz?

Gectigimiz sene, unlu bir spor markasi urettigi alli, pullu, harika gorunuslu cocuk t-shirtunun yaninda hediye olarak bir sac tokasi verdi. Paketin icinden cikan bu sac tokasinda metal bir parca vardi. Onca teste, onca baglayici resmi anlasmaya ragmen ya bu minik metal parcayi test etmeyi unutmuslar, yada numune asamasinda guvenli bir madde kullanan aksesuar imalatcisi, seri uretimde kaliteyi degistirmisti. Sonuc olarak dunyanin bir ucunda uretilen bu t-shirt Ingiltere’ye gonderildi. Bir anne, minik kizina cok yakisacagini dusunerek bu urunu satin aldi. Icinden cikan sac tokasina cok sevindiler ama anne minik kizin tokayi agzina atabilecegini dusunmeden ortalikta birakti. Minik kiz, merakla tokayi agzina atti, ve yuttu. O kucucuk metal parcasinin icinde o kadar yuksek oranda kursun vardi ki, minik kiz kurtarilamadi, kursun zehirlenmesinden hayatini yitirdi.

Dunya ekonomisinin bir turlu pacasini kurtaramadigi krizlerin sorumlusu olarak pek cok kisi “corporate greed” yani “kurumsal acgozluluk”u gostermekte. Ben bundan emin degilim, kurumsal acgozluluk tuketicinin acgozlulugunden besleniyor. Birseyler degisecekse, bunu yapabilecek tek gucun tuketici oldugunu dusunuyorum. Tuketici daha ucuzunu, daha hizlisini, daha guzelini talep etmekten vazgecmedigi surece kurumsal acgozlulugun buyuymesi engellenemez. Bu acgozlulugun, yada piyasa zorunlulugunun sonucu olarak buyuk, kucuk butun markalar ucuz isgucu pesinde kosuyor. Cin’i bitirdiler, gelisti, biraz palazlandi ya Cin bile pahali geliyor artik. Asya’nin daha az gelismis yerlerine goz diktiler. Laos, Kambocya gibi ulkeler asiri dusuk asgari ucretleriyle tekstil devlerinin gozdesi haline gelmek uzere. Altyapisi olmayan bu yerlerde endustriyel gelisim ne kadar saglikli oluyor?

Haziran ayinin ortasindan beri Kambocya’daki fabrikalarda toplu bayilma vakalari gorulup duruyor. Yuzlerce isci bir anda fenalasip, birbiri ardina bayiliyor. Haziran’da 101 kisi, Temmuz’da 300 kisi, Agustos’ta 284 kisi, Ekim’de 200 kisi hastaneye kaldiriliyor. Vakalar farkli fabrikalarda, ama sebepler ve sonuclar benzer. Birinde kumaslarin bocekler tarafindan yenmesini onleyemeyen fabrika yonetimi,  butun fabrikayi ilacliyor. Ertesi gun isciler fenalasip, bayiliyor, nasil bir kimyasal kullandilarsa artik. Digerlerinde fabrikanin ic mekan isisi cok yuksek, kullanilan kimyasallar agir, havalandirma yok, oturarak calisan iscilerin sandalyelerinde sirtlarini dayayabilecekleri bir yer bile yok, calisma saatleri yasal limitlerden cok daha uzun, yeteri kadar sivi ve gida alimi da saglanmayinca isciler dayanamiyor.

Greenpeace elini tekstile uretimine de atti neyse ki. Isin icinde olanlar bilir, tekstil urunleri icin zararli kimyasallarin limitleri vardir. Yani belli bir oranin ustunde olmamasi sarti vardir. Ancak Greenpeace’in hakli savi suydu: ne kadar dusuk olursa olsun, herhangi bir alt limit olmasi, bu zararli kimyasalin uretim hattinin bir yerinde var olmasina izin vermek anlamina geliyor. Bu kimyasal, son urunde cok az bulunabilir, ve kullaniciya zarar vermeyebilir ancak uretimde, buna yogun olarak maruz kalan bir isciye cok ciddi zarar verebilir. O zaman zararli kimyasallar icin alt limit falan olmasin, bunlarin herhangi bir tekstil urununde olmasi tamamen yasak olsun. Bu harekete pek cok ulke ve pek cok buyuk marka destek verdi. Bu kimyasallari bir anda uretimden cikarmak cok zor oldugu icin, 2015 senesine dek tamamen kurtulma sozu verdiler. Bu hareketin adi The Detox, ve Greenpeace’in web sitesinden gelismeleri takip etmesinizi tavsiye ederim: http://www.greenpeace.org/international/en/campaigns/toxics/water/detox/

Tuketiciler bilinclenmedikce bazi seyler ne yazik ki degismeyecek. Organik diye gonul rahatligiyla aldiginiz bir urunun, ustundeki baski yuzunden ne tur kimyasallar icerebilecegini de dusunun. Eve geldikten sonra hemen copu boylayacak etiketleri, plastik torbayi, karton etiketleri de unutmamali. Basit bir t-shirtun, ipliginin Cin’de uretildigini, bu ipligin Vietnam’da kumas haline gelidigini, oradan Kambocya’ya gonderildigini dusunun, karbon ayakizini kabaca hesaplayin. Bir de Endonezya’dan gelen kolileri, HongKong’dan gelen etiketleri dusunun. Uretimin her asamasinda ona dokunan binlerce huzunlu hayat hikayesini, belki ugrunda bayilan, gecesini hastanede geciren iscileri.

Bilincli tuketin lutfen, cunku degisimin anahtari bu. Yilbasi, Noel geliyor, yine tuketim cilginligi baslayacak. Herkes gozu donmus bir sekilde birseyler alacak sevdiklerine.  Peki siz ne yapacaksiniz? Cocugunuzu yarim saat mutlu edecek bir kazagi mi, yoksa ona saglikli bir yasam ortami saglamakta payi olacak bir secimi mi tercih edeceksiniz? O kazaga gercekten ihtiyaci var mi diye dusunecek misiniz, yoksa ustundeki Ben10 karakteri yuzunden hemen satin mi alacaksiniz? Elinizde sevgiyle oreceginiz, belki cocugunuzla birlikte susleyeceginiz bir oyuncak yada giyecek yerine, kutudan cikan, hazir cozumleri mi tercih edeceksiniz? Bu sene herkese kendi yaptiginiz hediyeleri vermeye ne dersiniz? Buyrun size bolca fikir:

 – Ev yapimi recel (kavanozlari da cocuklarinizla birlikte susleyin)

– Ev yapimi likorler (yine siselere renkli etiketleri yapip, kurdelerle suslemek ne keyifli olur. Tarif isterseniz, buyrun, burada bolca var: http://bestebonnard.blogspot.com/search/label/lik%C3%B6rler  )

– Ev yapimi susler (etrafi tarcin cubuklariyla suslenmis mumlar, kozalaklari ve kuru yapraklari boyayarak yapilabilecek yilbasi susleri, vs)

– Ev yapimi kurabiyeler, kekler, mis kokulu ekmekler. Elinizin hamura degmesi size de iyi gelecek eminim.

– Kendi yapabileceginiz basit oyuncaklar. Buyrun bir fikir:  http://obsessivelystitching.blogspot.com/2009/01/make-it-for-you.html

-Kenarina yeni yil mesajinizi isleyebileceginiz, kullanmadiginiz havlular.

– Yaprak baskisi defteri , fikir Evren’den, detaylar burada : http://basitbiryasam.blogspot.com/search?updated-max=2011-12-10T15:40:00%2B02:00

– Basit dikis becerisiyle yapilabilecek seyler, mutfak onlugu, mutfak bezi, minik cantalar, Dilek’in harika patchworkleri : http://berceste.blogspot.com/2011/12/suffolk-puff-yo-yo-patchwork-parmaklar.html

– Basit orgu becerisiyle yapilabilecek seyler: atki, banyo kesesi, vs.

– Buyrun size yuz kirk tane daha fikir , eminim cok daha fazlasi vardir internette ve sizlerde …. http://familycrafts.about.com/od/giftstomake/tp/HomeMadeGiftIdeas.htm  http://familyfun.go.com/christmas/last-minute-christmas-gift-ideas-pg-823574/view-all/